Osmanlı devleti zamanında yapılan her köşk saray erkanı için değildi, kuşlar için de köşkler yapılıyordu. Bu köşkleri incelersek Osmanlı dönemi kuşlarının ne kadar şanslı olduğunu anlayabiliriz. Kuş evi, Kuş köşkü, Güvercinlik, Serçe Sarayı gibi çeşitli isimlerle adlandırılan bu yapılar kâgir, tuğla, kiremit ve ahşap gibi malzemelerden inşa edilmiştir.

Hayvan sevgisinin birçok nadide örneğini mimari yapılarda, hatta mezar taşlarında görürüz. Günümüzde dahi Osmanlı döneminde olduğu gibi mezar taşlarının üzerine hayvanların su içmesi, kuşların yıkanması için minik bir yalak eklenir.

16. yy. da Osmanlı'da ilk kuş köşkleri Mimar Sinan tarafından yapılmaya başlanmış, Mimar Sinan vasiyetinde bu evlerdeki kuşların beslenmeleri için de bir miktar gelir bırakmıştır.

İstanbul'daki en eski örnekleri 16. yy Klasik Osmanlı döneminde görülen küçük ev veya küçük köşkler, kuşların korunması amacıyla yapılmış yapılardır. Anadolu'da ilk örnek 13.yy'da Selçuklu Döneminde Tokat Ulu Camii’nde yapılmış olan kuş köşküdür.

Saray, cami, mescit, türbe, mektep, medrese, maksem, çeşme, köşk, köprü, han, ev gibi yapıların, soğuk ve rüzgârlı olmayan korunaklı ve yüksek kısımlarına yerleştirilen kuş evleri çeşitli şekillerde yapılmış olup hepsi de birbirinden ayrı güzelliktedir. 18.yy'da yapılan binalarda da kuş evleri yapılmaya devam edilmiştir. Bu dönemde bazı binalara da sonraki tamirler sırasında kuş evleri eklenmiştir.

Kuşlar için yapılan bu minik evler inşa tarzı bakımından ikiye ayrılırlar. Dışa taşkın odacıklar şeklinde olanlar ve niş şeklinde duvara oyularak inşa edilenler. Bu evlerin ve köşklerin yapımında mimarlar bütün hünerlerini sergilemiş ve nadide köşkü binanın uygun yöndeki en görünür kısmına yerleştirilmişlerdir. Bazı binalarda birden fazla ve farklı modellerde köşk kullanılmıştır.

Süleymaniye camii, Selimiye Camii, Üsküdar Ayazma camii, Bali Paşa Camii, Büyükçekmece Sokullu Mehmet Paşa Köprüsü, Taksim Maksemi, Tokat Ulu Camii, I. Mahmut Kütüphanesi, Bayezid Seyyid Hasan Paşa Medresesi çeşitli kuş evleri ile süslenmiş tarihi yapılardan sadece birkaçıdır.

Ahşap kuş evleri binalarla birlikte yıprandığı ve yok olduğu için, uzun yıllar dayanamamıştır. Günümüzde de ahşap kuş evleri yapılarak binaların dışına veya ağaç dallarına asılmaktadır. Günümüzde insanlar hazır olarak satılan kuş yuvalarını alıp çocuklarıyla birlikte bahçelerine veya ormanlık alanlarda yüksekçe yerlere asarak kuşlara yardımcı olma geleneğini yaşatmaktadırlar.

Sennur Gülenbay